[Bào chế] Kỹ thuật bào chế thuốc đặt-Phần 1

-Dạng thuốc phân liều

-Thể rắn, mềm hoặc dai ở to thường

-Khi đặt vào hốc tự nhiên của cơ thể thì chảy lỏng hoặc hòa tan vào niêm dịch

-Điều trị tại chỗ hay tác dụng toàn thân

• 3 dạng: hình trụ, hình nón, hình thủy lôi.
• Đường kính từ 8–10 mm, dài 30–40 mm
• Khối lượng 1 – 3 g.
• Hoạt chất từ dạng thuốc đạn hấp thu nhanh không kém thuốc tiêm bắp
• Có thể tự sử dụng
• Không có mùi vị khó chịu
• Không gây đau

Hệ phân tán đồng thể: DD

Hệ phân tán dị thể: HD hay NT

Hệ phân tán nhiều tướng: 

Dung dịch – hỗn dịch

Hỗn – nhũ tương

Dung dịch – hỗn dịch – nhũ tương

• Thuốc trứng: tác dụng tại chỗ (sát trùng, chống nấm, cầm máu, làm dịu, làm săn se). Một số có tác dụng toàn thân.
• Thuốc đạn: tác dụng tại chỗ (táo bón, trĩ, viêm trực tràng…) hoặc tác dụng toàn thân (an thần, gây ngủ, hạ sốt, giảm đau, chữa hen phế quản, chữa thấp khớp, sốt rét, tim mạch…)

• SX ở quy mô nhỏ (10 – 20 viên/ giờ), quy mô CN với kỹ thuật tự động hoặc bán tự động (khoảng 20.000 viên/ giờ).
• Thích hợp cho BN bị tổn thương đường tiêu hóa, mửa, bệnh nhân sau phẫu thuật còn hôn mê không dùng thuốc uống.
• Thích hợp BN quá trẻ, quá già hoặc rối loạn tâm thần.

• Sự hấp thu từ thuốc đạn đôi khi chậm và không hoàn toàn, thay đổi giữa các cá thể và cả trong cùng một cá thể.
• Sử dụng đôi khi gây viêm trực tràng.
• Khó đảm bảo được tuổi thọ của thuốc thích hợp.
• Khó bảo quản ở vùng có to cao.
• Cách sử dụng hơi bất tiện.

-Cấu tạo là ester của glycerin với các acid béo cao no và chưa no như acid stearic, palmitic, oleic, linoleic.

-Thể chất rắn, màu vàng ngà, có mùi thơm dễ chịu, tỷ trọng ở 200C là 0,94 – 0,96

-Nhiệt độ nc 34 – 350C, to đông rắn 250C

-Không tan trong nước, ít tan trong etanol

-Phối hợp được với nhiều loại DC.

-Thích hợp với nhiều phương pháp điều chế: đổ khuôn, nặn, ép khuôn.

-Chảy lỏng ở thân nhiệt, dịu với niêm mạc.

Nhược điểm:

-Nhiệt độ nc hơi thấp không thích hợp ở nước nhiệt đới, đăc biệt là mùa hè mùa hè.

-Khả năng nhũ hóa kém  → khó phối hợp DC ở thể lỏng phân cực hoặc dung dịch DC trong nước.

-Hiện tượng đa hình.

-Bơ ca cao có 4 dạng kết tinh α, β, β’, γ độ chảy và độ đông rắn khác nhau. 

-β là ổn định có tonc 34 – 350C. 

-Khi đun nóng > 360C sẽ chuyển sang dạng không ổn định α, β’, γ có tonc từ 22 – 260C và nhiệt độ đông đặc từ 16 – 190C, gây nên hiện tượng chậm đông.

♠ Phối hợp với tá dược béo  tonc cao hơn như sáp ong tỷ lệ 3 – 6% hay parafin tỷ lệ 2 – 5%
→ tăng tonc  của bơ ca cao.
♠ Phối hợp với CNH như lanolin khan nước tỷ lệ 5 – 10% hay cholesterol tỷ lệ 3 – 5%
→ Tăng khả năng nhũ hóa của bơ ca cao
♠ Đun cách thủy 2/3 lượng bơ ở < 360C, giữ lại 1/3 lượng đã làm vụn, trộn vào sau cùng nhằm làm mồi cho bơ ca cao đông rắn ở dạng β ổn định.
→ Tránh hiện tượng chậm đông.

b)Tá dược Butyrol
Hh của bơ ca cao với tá dược dầu mỡ sáp:
Bơ ca cao 25,0 g
Mỡ lợn 63,0 g
Sáp ong 3,5 g
Parafin 6,0 g
Glycerin 0,5 g
tonc 360C, nhũ hóa tốt hơn bơ ca cao
Dễ bị ôi khét, chỉ điều chế khi dùng ngay

→  Để lâu phải có thêm CBQ

Ưu điểm của dẫn chất dầu mỡ sáp trong bào chế thuốc đặt

d) Các keo thân nước nguồn gốc tự nhiên
Thường dùng tá dược gelatin – glycerin, theo DĐVN, có thành phần:
Gelatin 10 g
Glycerin 60 g
Nước 30 g
Cách điều chế:
Gelatin: Làm nhỏ, ngâm trương nở hoàn toàn.
Glycerin: đun nóng 600C.

Cho gelatin trương nở vào glycerin, tiếp tục đun cách thủy và khuấy nhẹ nhàng đến khi hòa tan hoàn toàn. Lọc nóng (nếu cần).

Lưu ý khi điều chế:

Không đun

 600C vì gelatin bị thủy phân.

 ảnh hưởng khả năng tạo gel rắn .

 viên không bền cơ học..

Điều chế khi sử dụng vì VK dễ phát triển

 Có thể thêm 0,1 – 0,2% nipagin.

Gồm polyethylen glycol PEG (carbowax, polyglycol, macrogol,…)

Phối hợp các PEG ở thể lỏng, mềm và rắn thu hh thể chất và tonc thích hợp.

f) Tá dược nhũ hóa

Ưu điểm

Phối hợp với nhiều loại DC

Bền vững trong quá trình bảo quản.

Thích hợp nhiều phương pháp điều chế.

Giải phóng dược chất nhanh.

• Tween 61 (Polyethylen glycol 4 – sorbitan monostearat): là chất nhũ hóa tạo NT D/N. Là CR, hơi ngà, tonc 35 – 370C, có thể dùng một mình làm tá dược thuốc đặt.
• Tween 61 60%
• Glycerin monostearat 40%
• Tween 61 50%
• Dầu lạc hydrogen hóa 50%
• Acid stearic 80%
• Natri stearat 20%

C. Kỹ thuật bào chế thuốc đặt

1,Phương pháp nặn

Về nguyên tắc, phải chế khối thuốc giống như pp nặn. Sau đưa khối thuốc vào thiết bị kiểu pít tông, ép vào khuôn có hình thù kích thước thích hợp với nơi đặt.

Viên thuốc có hình thù đẹp hơn so với phương pháp nặn nhưng cũng có các nhược điểm như phương pháp nặn.

Rp. Decmatol 0,15 g

Ichtyol 0,15 g

Bơ ca cao vđ 3,00 g

Khuôn thuốc 3g nghĩa là khuôn thuốc chứa được 3g bơ ca cao không có DC.

Bào chế 10 viên thuốc  tính nguyên phụ liệu dư 10% có nghĩa là tính nguyên phụ liệu cho 11 viên.

Lượng Decmatol cần: 0,15 x 11 = 1,65 g

Lượng Ichtyol cần: 0,15 x 11 = 1,65 g

Tra bảng 3.1 ta biết:

HSTT của Decmatol đối với bơ ca cao E = 2,7 và F = 0,37

HSTT của Ichtyol với bơ ca cao E = 1,1 và F = 0,9

HSTT thuận của Decmatol với bơ ca cao E = 2,7. Có nghĩa là 2,7g Decmatol thay thế được 1g bơ ca cao, vậy thì:

1,65g Decmatol thay thế được x gam bơ ca cao: x = (1,65×1)/2,7 = 0,6 g

1,1g Ichtyol thay thế được 1g bơ ca cao. Vậy 1,65g Ichtyol thay thế được y gam bơ ca cao: y = (1,65×1)/1,1 = 1,5 g

Vậy lượng bơ ca cao cần để điều chế 10 viên thuốc: 3 x 11 – (0,6 + 1,5) = 30,9 g

Khi có HSTT của DC với tá dược bơ ca cao, có thể tính HSTT của DC đó với tá dược khác theo công thức: E2 = E1 x d1/d2 

E1: HSTT của DC đó với tá dược bơ ca cao.

E2: HSTT của DC đó với tá dược khác.

d1: KLR của bơ ca cao.

d2: KLR của tá dược khác.

Ví dụ biết HSTT của Decmatol với bơ cao là E = 2,7; KLR của bơ ca cao là d1 = 0,95 và KLR của gelatin glycerin là d2 = 1,15. 

–> HSTT của Decmatol với tá dược gelatin glycerin E2 = 2,7×0,95/1,15 = 2,15

Sulfathiazol b g

Bơ ca cao vđ a g

–> lượng tá dược theo công thức:

E: HSTT thuận.

n: số lượng viên cần điều chế.

a: khối lượng 1 viên.

b: lượng hoạt chất cho 1 viên.

Chưa biết HSTT, có thể tính như sau: 

x: khối lượng 12 viên chỉ chứa tá dược.

y: khối lượng 12 viên có pg DC + tá dược.

p: lượng DC trong 12 viên.

Từ F có thể tính E = 1/ F

• Phối hợp DC vào tá dược đun chảy: pp hòa tan, nhũ hóa, trộn đều đơn giản
• Để thuốc nguội đến gần tođđ, đổ vào khuôn (đã tiệt  trùng, bôi trơn và làm lạnh).
• Làm lạnh khuôn thuốc ngay để đông rắn hoàn toàn, tránh tách lớp. 
• Dùng dao gạt phần thừa ở trên, tháo khuôn lấy viên.
• Gói viên trong giấy chống ẩm, dán nhãn, bảo quản nơi mát.

Cloral hydrat 0,5 g

Witepsol vđ 3 g

Điều chế 10 viên thuốc đạn, hao hụt 10%

HSTT của cloral hydrat E = 1,5

Cloral hydrat tan trong tá dược Witepsol sẽ tạo nên hỗn hợp mềm, do đó, có thể thêm 1 – 3% sáp ong vào thành phần để đảm bảo thể chất của thuốc đạn. Đun chảy tá dược ở nhiệt độ khoảng 70 0C, cho cloral hydrat vào hòa tan. Đổ khuôn.

Paracetamol 0,3 g 

Witepsol vđ 3,5 g

Điều chế 10 viên thuốc đạn, hao hut 20 %

E = 1,26

Nghiền mịn paracetamol, cho một ít Witepsol đã được đun chảy vào, trộn đều. Cho hỗn hợp paracetamol vào Witepsol đã đun chảy còn lại, khuấy đều. Đổ khuôn.

Penicillin 10.000 IU

Tá dược gelatin – glycerin vđ 1 viên

Điều chế 10 viên thuốc trứng.

Hòa tan penicillin vào 2 ml nước cất. Điều chế tá dược gelatin – glycerin để nguội đến 400C. Cho dung dịch penicillin vào trộn rồi đổ khuôn.

Hình thái bên ngoài và bên trong

Độ đồng đều khối lượng

Thời gian tan rã

Độ cứng

Định lượng hoạt chất

Độ phóng thích hoạt chất